Czym są ortezy?

Ortezy są uznanym elementem rehabilitacji Pacjenta,
niejednokrotnie mającym fundamentalne znaczenie dla przebiegu tego procesu.

Ortezy

W przypadku dysfunkcji narządu ruchu (kończyny dolnej lub górnej) możecie Państwo spotkać się (ze strony lekarza lub terapeuty prowadzącego) z zaleceniem zastosowania ortez (inaczej ortoz, łusek lub aparatów ortopedycznych). Dlatego też chcielibyśmy przybliżyć Państwu czym są ortezy, do czego służą i jak ważną rolę pełnią w procesie rehabilitacji.

Ortezami nazywamy aparaty zewnętrzne zakładane na ciało, które służą stabilizacji, korekcji, zabezpieczaniu czy unieruchamianiu wybranego odcinka ciała Pacjenta. Zazwyczaj – w zależności od schorzenia, czy wskazań medycznych – ortezy pełnią jedną lub kilka wybranych funkcji opisanych powyżej.

Obecnie ortezy są uznanym elementem rehabilitacji Pacjenta, niejednokrotnie mającym fundamentalne znaczenie dla przebiegu tego procesu, a także poprawieniu jakości życia Pacjenta. Wiele metod rehabilitacji zakłada włączenie ortez jako elementu wsparcia, korekcji, czy utrzymania wypracowanych wyników terapeutycznych. Należy jednak pamiętać, że sama orteza, bez planu ćwiczeń, rehabilitacji (w tym fizjoterapii) nie jest leczeniem pełnym. Ortezy wspomagają, ale nie zastępują całego procesu, dlatego też powinny być projektowane i wykonywane przy współudziale wszystkich, zaangażowanych osób:

Ze względu na ciągły rozwój całej gałęzi ortotyki, która postępuje wraz z rozwojem medycyny, ortezy znalazły szerokie zastosowanie, w odniesieniu do wszystkich partii ciała i mogą obejmować:

– kończyny dolne

– kończyny górne

– tułów (cały lub wybraną jego wysokość)

– głowę (kaski korekcyjne).

Z czego zbudowane są indywidualne ortezy?

Zaopatrzenie ortopedyczne to jedna z gałęzi medycyny, która uległa znacznemu rozwojowi w ostatnich dziesięcioleciach. Wynika to zarówno z postępu technologicznego, nowych metod pobierania miary oraz korekcji, a także różnego rodzaju materiałów spełniających indywidualne potrzeby Pacjentów.
Ponadto obecnie dąży się do uzyskania jak najlżejszego zaopatrzenia, tak zaprojektowanego by zawierało tylko niezbędne elementy potrzebne do wsparcia lub odtworzenia zaburzonej funkcji.

Zgodnie z powyższym stosuję się najczęściej takie materiały jak:

  • Materiały termoplastyczne (kształtowane w niskich lub wysokich temperaturach) o określonej grubości i gęstości (sprężystości). Do nich najczęściej zalicza się polipropylen (PP) i polietylen (PE),
  • Atestowane żywice akrylowe (technika laminacji)
  • Włókno węglowe

Kierując się zasadą komfortu Pacjenta i pożądanym efektem korekcji, kierunek rozwoju materiałów stosowanych w ortotyce wyznaczają miękkie tkaniny o specjalnie dobranej strukturze i składzie (np. materiał Aerosoft 3D). Zapewniają przewiewność, lekkość, a tym samym komfort użytkowania, nie tracąc przy tym efektu pożądanej korekcji.

Ze względu na powyższą złożoność i ilość zmiennych nie da się zastosować rozwiązań seryjnych, a wykonaniem takiej ortezy powinien się zająć doświadczony zakład ortopedyczny.

Wyróżnia się dwa typy ortez

Ortezy korekcyjne (głównie stabilizujące i korygujące)

Są to najczęściej ortezy wykonywane w przypadku dysfunkcji stałych/wrodzonych (choć nie tylko), gdzie dochodzi do wad (deformacji) o podłożu ortopedycznym lub neurologicznym. Ten typ zaopatrzenia – ze względu na swoją złożoność i sposób działania, powinien być wykonywany indywidualnie (z pobraniem miary) i uwzględniać rodzaj dysfunkcji, wiek Pacjenta i Jego możliwości lokomocyjne, wskazania medyczne (lekarza prowadzącego i terapeuty), indywidualny plan rehabilitacyjny oraz przebyte lub planowane zabiegi chirurgiczne.

Ortezy do doleczania (głównie zabezpieczające i unieruchamiające)

Stosowane głównie przy doleczaniu urazów, takich jak skręcenia, zwichnięcia, złamania. Zastępują tradycyjny opatrunek gipsowy. Zazwyczaj są to ortezy tzw. gotowe, czyli produkowane seryjnie, do kupienia w wyspecjalizowanych sklepach medycznych, w których dokonuje się wyboru ortezy i jego rozmiaru

Proces tworzenia

Jak wykonuje się indywidualne ortezy?

Indywidualnie wykonywana orteza to produkt, złożony, na który wpływ ma wiele czynników, opisanych powyżej. Dlatego też cały proces jest równie złożony i wymaga zaangażowania wielu osób o specjalnych kwalifikacjach i predyspozycjach.

1.

KONSULTACJA

Najczęściej przeprowadzona w firmie, zajmującej się wykonywaniem ortez lub w ośrodku rehabilitacyjnym (również szpitalu), w którym Pacjent jest leczony. Jest to etap, w którym poznajemy Pacjenta, jego problem dysfunkcyjny i przebieg leczenia. Dlatego też bardzo dobrze, gdy w konsultacji uczestniczy nie tylko Pacjent, ale też pozostali członkowie Zespołu terapeutycznego (patrz diagram powyżej). Po wstępnym badaniu, oraz uzyskaniu opinii członków Zespołu, można wybrać typ i rodzaj koniecznego do wykonania zaopatrzenia. Na tym etapie należy pamiętać, iż decydujący wpływ na wybór rodzaju ortezy ma lekarz prowadzący.

2.

POBRANIE MIARY

Znając potrzebny do wykonania rodzaj ortezy można przystąpić do pobrania miary. Od tego elementu zależy w dużej mierze jakość terapeutyczna zaopatrzenia, dlatego musi być ona wykonana bardzo starannie i precyzyjnie. Pobranie miary stosuje się poprzez jedną z dwóch metod:

Tradycyjna
Metoda ta polega na zdjęciu miary z użyciem szybkoschnących opasek gipsowych. Jest to metoda znana od wielu lat i z powodzeniem stosowana do dziś. Wymaga ona odpowiedniej wiedzy z zakresu anatomii i fizjologii oraz doświadczenia. Dobrze pobrana miara stanowi o końcowym efekcie wykonywanego zaopatrzenia. Na tym etapie należy uwzględnić m.in. możliwość korekcji kończyny, ustawienie kątowe w stawach oraz liniowość w odniesieniu do linii Mikulicza.

Cyfrowa
Z biegiem czasu opaski gipsowe powoli zastępuje się syntetycznymi, a korekcje ręczną -nowatorską metodą cyfrową CAD-CAM. Metoda polegająca na pobieraniu miary poprzez bezpośredni skanowaniu ciała Pacjenta skanerem elektromagnetycznym lub laserowym. Cały proces trwa kilka minut a powstały skan w czasie rzeczywistym wiernie odzwierciedla daną część ciała na ekranie komputera. Skanowanie systemem CAD-CAM skraca czas pobierania miary oraz podnosi komfort całego badania.

3.

OBRÓBKA MODELU

To kolejny bardzo ważny etap, wpływający na ostateczny efekt terapeutyczny danej ortezy. Obróbka ma na celu nadanie ostatecznego kształtu i przebiegu korekcji. Innymi słowy, chodzi o skorygowanie kształtu pobranej miary, aby finalnie zaopatrzenie mogło w ustalony podczas konsultacji sposób oddziaływać skutecznie na dysfunkcję Pacjenta. W zależności od wcześniej wybranej metody pobrania miary, obróbki dokonuje się ręcznie na modelu gipsowym, powstałym podczas pobrania miary (metoda tradycyjna), lub poprzez wyspecjalizowane oprogramowanie komputerowe (miara cyfrowa)

4.

PRODUKCJA ORTEZY

O ile osobą odpowiedzialną w wyżej wymienionych etapach jest Ortotyk (osoba z wykształceniem kierunkowym, zazwyczaj mgr fizjoterapii), o tyle za proces produkcji odpowiedzialni są technicy, którzy posiadają wąskie specjalizacje, których potencjał wykorzystuje się na różnych etapach tworzenia.

Produkcję można podzielić na kilka faz:
– nakładanie materiału lub laminacja (w przypadku żywic),
– wykonanie wewnętrznej wyściółki (jeśli jest przewidziana w ortezie),
– wykonanie wewnętrznego buta wzmacniającego stabilizację ortezy – w ortezach kończyn dolnych (jeśli jest przewidziana w ortezie),
– ustawienie kątowe i osiowe stawów ortotycznych: skokowych, kolanowych, biodrowych (jeśli projekt ortezy zakłada ich użycie),
– nadanie kształtu ortezy i szlifowanie krawędzi,
– dodanie pasków i innych elementów wykończeniowych.

Procesy te różnią się nieznacznie w zależności czy wykonujemy ortezę kończyny górnej, dolnej, czy np. tułowia. Jednak zaznaczyć należy, że w każdym przypadku jest to proces złożony, wymagający czasu, doświadczenia, precyzji i umiejętności.

5.

PRZYMIARKA

Po wykonaniu ortezy kolejne spotkanie z Pacjentem to przymiarka, podczas której sprawdzamy zachowanie samego zaopatrzenia, jak i jego wpływ na Pacjenta (stabilizacja, korekcja). W razie potrzeby dokonywane są modyfikacje, jak np. zmiana kształtu, przesunięcie pasków, etc. Podczas wizyty sprawdzamy również zachowanie ortezy w odniesieniu do innego zaopatrzenia, z którego Pacjent korzysta (np. współpraca ortezy z butami, etc)

6.

ODBIÓR

Etapem kończącym produkcję jest odbiór ortezy. Orteza jest przygotowana do użycia, a Pacjent (lub Jego opiekun) jest instruowany co do sposobu zakładania/zdejmowania, a także przekazywane są istotne wskazówki, mające wpływ na użytkowanie zaopatrzenia.

7.

KONTROLE

Odbiór zaopatrzenia nie kończy się w raz z odbiorem. Pacjent powinien pozostawać cały czas w kontakcie ze swoim Ortotykiem. W trakcie użytkowania zaopatrzenia dochodzi do zmian, począwszy od fizjologicznych (wzrost, zmiana wagi) poprzez posturalne (pod wpływem rehabilitacji i użytkowania ortezy zmienia się zachowanie ciała). Aby orteza działała skutecznie, musi być stale dopasowana do aktualnych możliwości i funkcjonalności Pacjenta. Wszelkie zmiany powinny być ustalane z Zespołem Terapeutycznym, a częstotliwość wizyt ma charakter indywidulany. Trzeba też nadmienić, iż nie zawsze możliwe są do wprowadzenia zmiany w obrębie danej ortezy. Wynika to z ich charakteru (i przyczyn), rodzaju zastosowanego do budowy ortezy materiału, etc. Czasem dla zachowania skuteczności działania, konieczne jest wykonanie nowej ortezy (z pobraniem nowej miary).